ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

Με αφορμή το σκάνδαλο Βατοπαιδίου οι υπερασπιστές της ιστορικής Μονής προσκόμισαν επιχειρήματα, για να δικαιολογήσουν την εξωστρεφή δράση της, του τύπου: "Ο ηγούμενος Εφραίμ και η συνοδεία του παρέλαβαν ερείπια (όπως οι πολιτικοί "καμένη γη" από τους προηγούμενους) και αναστήλωσαν το μοναστήρι", "Φιλοξενούν χιλιάδες προσκυνητές κι αυτό κοστίζει", "Το φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο της Μονής είναι τεράστιο" και άλλα παρόμοια.

Όπως έχουμε ξαναγράψει η πνευματική διάσταση της υπόθεσης Βατοπαιδίου απουσιάζει από τον δημόσιο διάλογο για το θέμα, αφού αυτό που ενδιαφέρει είναι μόνο η οικονομική πλευρά του θέματος, η συναλλαγή ή οι ανταλλαγές κ.ο.κ.

Περί της εν Αγίω Όρει πνευματικότητος, όπως αυτή καλλιεργήθηκε από τη δεκαετία του '60 και μετά, σε σχέση και με την λοιπή εκκλησιαστική κατάσταση στην Ελλάδα, έγραψε ο π. Θεόδωρος Ζήσης τα δέοντα. Παραθέτουμε, λοιπόν, ένα απόσπασμα από το κείμενό του "Η ελλαδική θεολογία", το οποίο δημοσιεύθηκε στον τιμητικό τόμο για τον αείμνηστο Αμερικής Ιάκωβο, υπό τον τίτλο Ξενία (σ.467-69). Ίσως κάποιοι πάρουν τις απαντήσεις που ζητούν...

Τo άλλο στοιχείον ομοιότητος της εκκλησιαστικής πολιτικής του Ιερωνύμου προς την του Φαρμακίδου είναι το έχον σχέσιν με τον Μοναχισμόν. Είχε γίνει συνείδησις ότι ο θεσμός των εν τω κόσμω λαϊκών αγάμων θεολόγων δεν κατώρθωσε να ριζώση εις το ορθόδοξον κλίμα ζωής, εδέχετο δε πολλάς επικρίσεις εκ μέρους των αφυπνιζομένων θεολογικών παραδοσιακών τάσεων ακόμη και εντός των κύκλων της «Ζωής». Είναι χαρακτηριστική η περίπτωσις του θεολόγου Χρήστου Γιανναρά, ο οποίος ανδρωθείς μέσα εις την «Ζωήν» διέγνωσε το αντιπαραδοσιακόν της καλλιεργούμενης πνευματικότητος και κατέστη ο σφοδρότερος και αποτελεσματικότερος επικριτής των θρησκευτικών οργανώσεων.  Εζητείτο λοιπόν κατάλληλος χώρος και θεσμός, διά να στέγαση τας νέας θεολογικάς δυνάμεις της «Ζωής», που διεκατείχοντο από ανησυχίαν καί ησθάνοντο μετέωροι πνευματικά. Και ως τέτοιος θεσμός επελέγη ο πολεμούμενος προηγουμένως ορθόδοξος εκκλησιαστικός Μοναχισμός. Η εκκλησιαστική διοίκησις ήτο τώρα οικεία, διότι επί κεφαλής της Εκκλησίας της Ελλάδος ίστατο ο εκλεκτός των «Ζωηκών» αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος. Μαζί λοιπόν με την εκκλησιαστικήν διοίκησιν της Εκκλησίας της Ελλάδος καταλαμβάνουν οι περί την «Ζωήν» και πολλάς μονάς εις το Άγιον Όρος, όχι δι' ατομικής προσελεύσεως, αλλά διά μεταφυτεύσεως ολοκλήρων μοναστικών αδελφοτήτων και διά καταλήψεως της διοικήσεως των Μονών, εγχείρημα το οποίον διηυκολύνθη μεγάλως και μετά την δικτατορίαν από τους κατά κανόνα «ζωηκούς» διοικητάς του Αγ. 'Ορους.

Ο αναπτυσσόμενος υπό των νέων αδελφοτήτων μοναχισμός έχει να διατρέξη πολύν δρόμον ακόμη, διά να αποβάλη το κοσμικόν φρόνημα και να μεταβάλη εις πράξιν την απόταξιν, την αυστηράν άσκησιν, τον εσταυρωμένον βίον. Ο κόσμος περιμένει πολλά από τους μοναχούς, από τας ροάς των δακρύων και την πνευματικήν ετοιμότητά των. Τους θέλει εκεί εις το περιβόλι της Παναγίας, είτε εγκλείστους εντός των τειχών του κοινοβίου είτε εις την έρημον, να σπουδάζουν νυχθημερόν τον απράγμονα και ησύχιον βίον και να ειδικεύωνται εις τον πνευματικόν αγώνα και τας πνευματικάς πορείας.   Ο ζωτικός χώρος  των  κοινοβιατών και του κοινοβιάρχου είναι ο περιμανδρωμένος αυλόγυρος της μονής που αισθητοποιεί τον χωρισμόν από του κόσμου. Οι μοναχικοί κανόνες είναι, χωρίς αμφιβολίαν, αυστηροί- ετηρήθησαν όμως απαρεγκλίτως από τους μοναχούς όλων των εποχών, και εις αυτήν την υπακοήν και αυστηρότητα οφείλει ο μοναχισμός την ακτινοβολίαν και καρποφορίαν του. Οι κανόνες του αγίου Παχωμίου π.χ., εις τους οποίους εστηρίχθησαν ο Μ. Βασίλειος εις την Ανατολήν και ο Βενέδικτος εις την Δύσιν, διά να συντάξουν τους ιδικούς των κανόνας, εθεωρήθησαν θεϊκής προελεύσεως, διότι παρεδόθησαν εις τον άγιον υπό αγγέλου. Τους κανόνας αυτούς ετήρησαν γενεαί αναρίθμητοι «Αγιορειτών Πατέρων», πολλοί από τους οποίους μετά την απόταξιν ουδέποτε επανήλθον εις τον κόσμον ή πολύ σπανίως προς θεραπείαν μεγάλης ανάγκης και υπό αυστηρούς πάντοτε μοναχικούς περιορισμούς. Τώρα όμως εις πλήρη αντίθεσιν προς το παρελθόν αθε­τούνται οι περιορισμοί και η αυστηρά άσκησις και έγκλεισις· έχει κανείς την εντύπωσιν ότι η παλαιά περιφρόνησις των οργανώσεων προς τον Μοναχισμόν συνεχίζεται από τας νέας αδελφότητας με την αχρήστευσιν των κανόνων και εντολών των Πατέρων.  Ελλοχεύει ο κίνδυνος να εκκοσμικευθή ο εναντίον της εκκοσμικεύσεως αγωνιζόμενος με επιτυχίαν ανά τους αιώνας θεσμός. Δεν είναι δυνατόν να εξηγηθή άλλως το φαινόμενον της διαρκούς προς τον κόσμον κινητικότητος των μοναχών και των ηγουμένων. Η ορθή κίνησις είναι εκ του κόσμου προς τας μονάς και όχι εκ των μονών προς τον κόσμον.

Είναι αληθές ότι το Άγιον 'Ορος ευρίσκετο τότε από πλευράς αριθμού μοναχών εις ανησυχητικόν σημείον. Δεν ήτο δυνατή ούτε η στοιχειώδης συντήρησις των κτηρίων των ιερών μονών. Από πλευράς όμως πνευματικής δεν συνέβαινε το ίδιο. Η πνευματικότης πάντοτε κρύπτεται και δεν κραυγάζει. Έξω από τας μεγάλας μονάς, εις τας καλύβας, τας σκήτας και τα κελιά εξηκολούθει να θεραπεύεται η ιερά ησυχία και εις πολλάς περιπτώσεις μέσα εις τας μονάς. Πολύ προ της μεταβάσεως των νέων αδελφοτήτων εις το Άγιον 'Ορος, εξέφραζε τούτο τον δυναμισμόν και την πνευματικότητά του με σπουδαίας αγιορειτικάς μορφάς γερόντων. Αι νέαι λοιπόν αδελφότητες με τους νεαράς ηλικίας μοναχούς αναμφιβόλως έδωσαν εξωτερικά μίαν εντύπωσιν ζωής και δυναμισμού του Αγίου 'Ορους, το πρόβλημα όμως είναι αν και πνευματικά θα κατορθωθή το ίδιο. Γεγονός είναι ότι οι παλαιοί αγιορείται είδον με επιφύλαξιν και δισταγμόν την εισβολήν αυτών των ομάδων, χωρίς προηγουμένην δοκιμασίαν εις τον αγιορειτικόν μοναχισμόν. Διατυπώνεται ο φόβος ότι αυτό που συνέβη εις τον κόσμον με τας αδελφότητας των λαϊκών αγάμων, θα συμβή και εις το Άγιον 'Ορος, θα αλλοιωθή δηλαδή η παραδοσιακή πνευματικότης. Οι αισιόδοξοι, εις τους οποίους ανήκει και ο γράφων, ελπίζουν ότι η δύναμις της πνευματικότητος του Αγίου 'Ορους θα αφομοίωση τας εκ του κόσμου μεταφερθείσας πνευματικάς τάσεις των νέων αδελφοτήτων.

π. Θεόδωρος